GRB DUŠANOVOG CARSTVA KOJI ĆE VAS ODUVATI: Ovo je bolje i od originala (FOTO)

Cara Dušana, izgleda, nikada dosta. Najomiljeniji srpski vladar, onaj na koga se naš narod najviše poziva i za čijim carstvom najviše pati (uprkos tome što deklarativno tvrdi da nikada nije vodio osvajačke ratove već samo oslobodilačke), večita je i najzanimljija istorijska tema što se tiče Srpskog kraljevstva i potom carstva za vladavine dinastije Nemanjića.

Premda za života cara Stefana Uroša IV Dušana Silnog grbove o kojima danas govorimo praktično niko nije spominjao, već se govorilo o crvenom orlu na zlatnoj pozadini pa potom i o belom orlu na crvenoj pozadini (nakon što je pomenuti vladar proglasio carstvo), neposredno posle sloma poslednje srednjevekovne srpske države, despotovine, pojavljuju se na zapadu Evrope različite varijante grba naše imperije.

Sve počinje u poslednjih petnaest godina 16. veka kada Pedro (rođen Petar) Ohmućević (Grgurević) naručuje izradu grbovnika iz fantazmagoričnih razloga. Naime, ovaj Srbin rimokatolik rodom iz Kraljevine Bosne obreo se u Španiji nakon što je njegov otac Ivelja izbegao od Turaka u Dubrovačku republiku sa svojih petoro sinova i započeo trgovinu žitom i solju. Četvorica njih stupila su u pomorsku službu Španskog kraljevstva, a među njima je bio i Petar.

Napredovao je brzo, postao je i jedan od admirala Nepobedive Armade, 1588. godine zapovedao je grupom od 12 ratnih brodova u čuvenom (ali i katastrofalnom) pohodu na Englesku, ali ga je kočila činjenica da nije bio plemić. Da bi to postao morao je da dokaže da i po muškoj i po ženskoj liniji četiri generacije unazad ima plemenite pretke, kao i da su svi rođeni u katoličkim brakovima.

Savremena rekonstrukcija grba Dušanovog carstva iz Ohmućevićevog grbovnika. Foto: Wikimedia Commons/TRAJAN 117

Rad na ovom projektu počeo 1584. godine kada mu je biskup Bosne don Antun izdao povelju kojom se potvrđuje njegov aristokratski pedigre. Potom skuplja još četiri povelje. Navodno, njegov daleki predak Hrelja (Relja) dobio je od cara Dušana 1349. godine plemstvo (stvarni Relja je umro 1342. kao monah bez potomstva) i na upravu Kostur, Prilep i još neke posede u Makedoniji. Svedoci su bili Lazar Hrebeljanović, Vukašin Mrnjavčević i Vuk Branković (koji u tom trenutku ne da ne igraju bitnu ulogu da bi bili važni kao svedoci, a poslednji je imao samo četiri godine).

Hrelja je, kaže se da bi se dokazala časnost porodice, branio cara Uroša V od gramzivih Mrnjavčevića, a bio je u braku sa Vidosavom Balšić sa kojom je imao sina Grgura. Grgur se nakon prodora Osmanlija povukao u Bosnu gde su i dalje imali porodične posede, a Petar je njegov potomak.

Nakon toga, Pedro nepoznatom autoru (možda i sebi) daje zadatak da izradi grbovnik Srpskog carstva u kojem će, između ostalog, gle čuda, biti i grb Ohmućevića. Navodno, grbovnik je po priči slučajno otkriven na Svetoj gori a prema podacima u njemu načinio ga je lični herald cara Dušana, ban od cimerije Stanislav Rupčić 1340. godine.

Grb Dušanovog carstva iz Modenskog grbovnika. Foto: Wikipedia/CarRadovan

U pitanju je naravno bio falsifikat, ali njegov značaj leži u tome što je izazvao lavinu takozvanih "ilirskih grbovnika" (Jugosloveni su sve do 20. veka smatrani Ilirima; možda i jesu Iliri) i posredno doprineo popularizaciji i rastu ideje o jednom, jugoslovenskom, ilirskom narodu, koji od pamtiveka živi na Balkanu, od reke Soče do Crnog mora, na čijem čelu se nešto ranije nalazio car Dušan Silni a čiji je zaštitnik bio Sveti Jeronim. Srbi su, kolektivno, od strane bečkog dvora dugi niz vekova nazivani Ilirima, a Ilirska kancelarija se baš njima bavila.

Uglavnom, Ohmućevićeva obmana je uspela i Kraljevski savet u Napulju (koji je tada bio deo Kruna Aragona) mu je 1594. godine izdao potvrdu o plemstvu, tako da on umire u Lisabonu pet godina kasnije kao don Pedro.

Zatim, kao na traci, počinju da se nižu pomenuti ilirski grbovnici. Korenić-Neorić datira iz 1595. godine i kopija je Ohmućevićevog. Pronašao ga je Ljudevit Gaj u Dubrovniku. Zatim su tu Beogradski grbovnik i Beogradski grbovnik II, koji su takođe prepisi originala.

Grb Dušanovog carstva iz Berlinskog grbovnika. Foto: Wikipedia/CarRadovan

Skorojevićev grbovnik koji je sastavio Marko Skorojević 1637. godine i koji se čuva u Dvorskoj biblioteci u Beču sadrži grbove Dušanovog i Uroševog carstva, Austrijskog carstva i još 157 ilirskih grbova. Tu je prekrasni Fojnički grbovnik čiji opis glasi "Rodoslovje Bosanskoga, aliti Iliričkoga i Serbskoga vladania; zajedno postavljeno po Stanislavu Rubčiću popu. Na slavu Stipana Nemanjića, cara Serbljena i Bošnjaka 1340".

Konačno, tu je i čitav niz drugih ilirskih grbovnika: Berlinski, Modenski, Splitski, Olovski... Sve u svemu, istoriografija tvrdi da je sve krenulo od Ohmućevića i da je sve šarena laža. Da li je ili nije, ne znamo, ali nas ne bi čudilo da je šarena laža priča da je sve šarena laža. Jedno krupno zrno istine verovatno postoji.

Da se vratimo na sam originalni grb iz Ohmućevićevog grbovnika čiju savremenu rekonstrukciju u punom obliku možete videti na drugoj slici u ovom tekstu, te da vam objasnimo elemente i simbole koji se na njemu nalaze.

Grb Dušanovog carstva iz Fojničkog grbovnika. Foto: Wikimedia Commons/heraldikasrbija.com

Carska kruna Nemanjića se nalazi na vrhu i najveća je vladarska insignija; danas se čuva u Cetinjskom manastiru. Ispod nje je carski dvoglavi orao sa zlatnim kljunovima i kandžama. Centralna kaciga je zlatna viteška sa zlatnom kraljevskom krunom Nemanjića.

Zatim je tu carski plašt, barjaktarka (mlada ženska plavokosa u beloj haljini, u desnoj ruci drži crveni steg a levom rukom pridržava štit sa srednjevekovnim grbom Bosne), crveno-beli propeti lav sa mačem u ruci na zlatnoj kruni, kao i dve viteške kacige, od kojih je leva sa zlatnom banskom krunom a desna sa zlatnom kneževskom.

Polje štita je podeljeno na devet delova, gde su poređani ovim redosledom grbovi: Makedonije, Slavonije, Bosne, Bugarske, Dalmacije, Srbije, Hrvatske, Raške i na samom dnu Primorja. U samom centru štita je preko ostalih postavljen mali štit sa grbom Nemanjića, a ispod njega još jedan za koga se veruje da je grb Kosača, mada će pre biti da je bugarski. Ispod štita se nalazi carski lanac povezan alkama u obliku ognjila i carski medaljon sa likom Svetog Jeronima, zaštitnika Ilira.

Grbovi Nemanjića i Lazarevića. Foto: Wikipedia/Aleksandar Palavestra/Djordjes

Još nešto. Ako želite da pogledate ceo Fojnički grbovnik, koji je po našem skromnom mišljenju najlepši, možete ga besplatno preuzeti sa ovog linka.

Čini nam se da bi bilo jako lepo kada bi po heraldičkoj tradiciji grba Nemanjića prikazanom na slici iznad bili redizajnirani i grbovi naših opština i pokrajina danas, umesto što se to radi po nekom veoma konzervativnom i neuglađenom modelu koji možemo da vidimo a za koji se govori kako je u skladu sa našom tradicijom. Tradicija je živa stvar, i neprestano se menja i dopunjuje.

Naravno, bilo bi lepo kada bi sve opštine imale nekakav uniformisani model po kome se grbovi izrađuju. Ovo sada izgleda sve navrat nanos, bez plana i programa.

(O. Š.)