Banatski grad na tromeđi nekada je imao prelepu reku, a danas ima podzemni kanal kišne kanalizacije sa čarobnim šetalištem (FOTO)

Ušorane ulice, prelepa arhitektonska zdanja, bogata istorija koja nosi trag isčezlih civilizacija deo su priče o jednom od najlepših gradova u Vojvodini. Mnogi će ga prepoznati po džinovskim ludajama, mamutici Kiki, malim stanovnicima koji žive u krošnjama u centru grada-sovama ušarama, fabrici crepa "Tozi Marković", ali malo ko zna da je Kikinda jedan od retkih gradova koji nema reku.

Bez prestanka rade ceo jedan vek: Ovi satovi kriju 30 moćnih priča Kikinde od pre 100 godina (FOTO)

Preporučujemo

O tom prirodnom nedostatku sa setom govore Kikinđani. Fragmenti i zapisi o reci Galadskoj koja je nekada proticala kroz banatsku varoš, tek su negde spomenuti, zamrli su kao i ona. Istorija kaže da su ljudi na ovim prostorima živeli pre više od sedam hiljada godina, dok se prvi put naziv Gross Kikinda (Velika Kikinda) javlja 1718.godine gde je na Mersijevoj karti obeležen kao napušteno mesto, pustara. Vremenom ova varoš do sredine 18.veka postaje naseljen predeo:

- Prvi naseljenici bili su Srbi, koji su počeli da naseljavaju prostor oko reke Galadske koja je bila ogranak reke Moriš - zapisala je Biserka Ilijašev u svojoj knjizi "Kikinda-vekovi prolaze grad ostaje".

Foto: Istorijski arhiv Kikinda

U Tursko doba krajem 16.veka Dunav, Tisa, Moriš, pa i Galadska bile su reke prepuštene same sebi, tako da je Banat naročito kada bi se izlile njegove reke i rečice više ličio na mrtvo jezero.Naročito ogromne baruštine nalazile su se u okolini Kikinde, Ilandje i Alibunara. Duž obe strane Tise pružio se čitav niz močvara, bara i ritova-piše istorija "VD Gornji Banat".

Galadska je bila prirodni vodotok sa slivom od 843 kilometra.

Foto: Telegraf

Ti prvi naseljenici oko reke Galadske bili su austrijski graničari koji su branili zemlju od Turaka oko reke Moriš i na Tisi, bavili su se ratarstvom, a plodna zemlja oko reke pogodovala je sve više razvoju i stočarstva, oblast oko reka naseljavali su desetak godina kasnije Mađari, Nemci, Jevreji. Zlatno doba za Kikindu počinje oko 1774.godine za vreme vladavine austrijske carice Marije Terezije koja posebnim privillegijom formira Velikokikindski privililegovani dištrikt (okrug) kao posebnu feudalnu upravu u okviru Austrijske monarhije.

Sa najvišeg mesta u Beču izdaje se naredba 1781. godine da se u Banatu podižu nasipi duž reke Tise. Torontalska županija sa sedištem u Bečkereku (Zrenjaninu) i Velikokikindski distrikt kroz mnogo godina izvode ove radove površno, uglavnom nestručno, većinom javnom neplaćenom radnom snagom (kulučarima).

Foto: Telegraf

Ovi nasipi su bili mali, pa su ih često velike vode prelivale, a mestimice i potpuno isprale, tako da se znatne teritorije i nadalje ostajale baruštine i močvare. Stanovništvo dištrikta imalo je posebne privilegije sve do 1876.godine kada se Kikindski dištrikt pripaja Torontalskoj županiji sa sedištem u Bečkereku, današnjem Zrenjaninu.Već početkom 20.veka reka Galadska postaje glavni recipijent za odvođenje voda.

- Galacka je u prošlosti bila prirodni vodotok sa slivom od 843 km2, ali je vremenom delimično meliorisana i postala glavni recipijent za odvođenje voda. Od 1904. Godine deo rumunskog sliva Galacke vezan je sa slivom Zlatice u koji upućuje svoje vode u normalnim uslovima. Dužina Galacke u Srbiji je 68,5 km, a izgradnjom hidrosistema Dunav -Tisa- Dunav presečena je kikindskim kanalom i dobila potpuno izmenjenu ulogu-Istorijski razvoj komunalne infrastrukture grada.

Foto: Istorijski arhiv Kikinda

Nedaleko od Kikinde , na putu Mokrin –Crna Bara i danas se izvija most ili ćuprija "Devet grla" ispod koje protiče rečica Zlatica koja je nekada bila jak vodeni tok te se zajedno sa Galadskom činila otoku Moriša.

Istorija beleži da su ovo bili glavni putevi spajanja Banata sa srednjim delom Evrope. Od vodenih površina na teritoriji Kikinde sem "Starog jezera" koje je nastalo regulacijom toka reke Galadske koja je danas samo podzemni kanal kišne kanalizacije koji otiče u kanal Dunav-Tisa –Dunav, drugih prirodnih vodenih površina nema.

Staro jezero ili Števančeva bara ovakav izgled dobilo je početkom 60-ih godina kada je preuređeno u gradsko kupalište. Najveći potencijal ovog mesta je izvor termalnih voda koji nažalost nije u iskorićen. Kompleks starog Jezera prostire se na 96 hekatara i su sklopu je Sportskog centra "Jezero". Duž obale nalazi se šetalište, urađena je sojenica na vodi, oko jezera nalazi se i kanal, mesto za ljubitelje pecanja.

Foto: Istorijski arhiv Kikinda

Kompleks je nedavno preuređen i prilagođen mališanima, pa se u okviru njega nalazi dečje igralište, tereni za golf, a idealno je mesto za organizaciju kulturno-zabavnih manifestacija.

Značajni istorijski periodi za Kikindu vežu se za 1849.godinu kada je poznata buna Srba u Vojvodini prošla kroz grad. Period između dva svetska rata obeležen je neprekidnim ekonomskim, graditeljskim i kulturnim prelomima.

Foto: Istorijski arhiv Kikinda

Nakon oslobađanja Kikinde 6.oktobra 1944.godine drastično se menja etnička slika grada jer se gubi nemačko i jevrejsko stanovništvo koje je činilo 24 odsto ukupnog stanovništva u Kikindi. Drugi zlatni period za Kikindu počinje 60-ih godina 20.veka, nagli ekonomski razvoj, podizanje fabrika, stambenih jedinica.

U graditeljskom smislu između 19.i 20 veka Kikinda postaje dragulj arhitekstonskih zdanja, ušorane ulice, pravilni blokovi, kuće sa dvorištima, fasade i eksterijeri pomešanih evropskih stilova još uvek stoje, a mogu se videti na mnogim ustanovama u centru grada-Gradskoj kući, Narodnom muzeju, Narodnoj biblioteci "Jovan Popović" i na mnogim drugim zdanjima u širem i užem delu gradu.

(Dragana Ivanić)