ISTORIJU NA FOTOGRAFIJAMA ČUVA RTS: Od prvog Dnevnika do Titove sahrane (FOTO)

Ako bismo bez prekida, 24 sata dnevno, na jednom kanalu emitovali celokupni sadržaj Programskog arhiva RTS, to bi, verovali ili ne, trajalo pune 24 godine.

Arhiv, u koji je pohranjeno više od 650.000 naslova, preciznije rečeno 120.000 sati, slovi za kvalitativno i kvantitativno najbogatiji ne samo na Balkanu, već i u čitavoj Evropi. O ekskluzivnosti dokumentacije možda najbolje govori podatak da su Česi pre nekoliko godina za snimak o stjuardesi Vesni Vulović, koja je preživela pad Jatovog aviona 1972. godine iznad Češke, izdvojili čak 2.000 evra po minutu.

Ili činjenica da je snimak pustih kambodžanskih ulica u emisiji Nikole Vitorovića "Kampučija '78", u dokumentarcu dnevnog lista "Mond", proglašen jednim od događaja koji je obeležio 20. vek.

Dragoceno heterogeno audio/vizuelno nasleđe iz arhiva čine igrani TV filmovi, drame, serije, dokumentarni, dečji, sportski programi, fotografski, fonografski i videografski zapisi, multimedijski proizvodi poput prvog najavnog telopa RTB ili Titove sahrane.

Međutim, nedaće koje su pogađale arhiv, od poplava, preko brisanja značajnih emisija, bombardovanja RTS do požara 5. oktobra 2000. godine, doprinele su tome da se deo materijala nađe u kritičnom stanju.

- Zahvaljujući tome što su depoi u kojima se čuvaju materijali bili dobro obezbeđeni, najveći deo programskih sadržaja je tokom bombardovanja 1999. sačuvan - objašnjava Mileta Kečina, rukovodilac INDOK centra, i dodaje:

- Ipak, 5. oktobra 2000. neka dokumenta su oštećena. Izgorele su uglavnom reportaže s ratišta iz 90-ih, i to zato što ih jedan od tadašnjih urednika aktuelnosti nije pohranio u depo, nego ih je, iz samo njemu znanih razloga, držao zaključane u svojoj kancelariji.

No, takozvani "prvi udar na Arhiv" desio se znatno ranije. Bilo je to 1980. godine u vreme snimanja Titove sahrane. Tada je obrisano pregršt emisija popularne i narodne muzike:

- Otud danas imamo svojevrsnu "rupu" u arhivi vezanu mahom za muzičke emisije, i to one u kojima su emitovani prvi snimci popularne i narodne muzike. Srećom, nisu brisane informativne emisije. Svega deset odsto dramskog i igranog programa je obrisano, jer je ustanovljeno da je to skup i vredan programski sadržaj - objašnjava Kečina.

Sa ciljem zaštite arhivske građe, pre nekoliko godina oformljeno je Odeljenje za revitalizaciju filmske trake, u kojem se fizički, hemikalijama, čiste trake, a instalirana je i ultrasonik mašina za automatsko čišćenje. Bez temeljne revitalizacije snimaka na filmskoj traci nemoguće je presnimavanje na savremene video-formate, pa samim tim ni digitalizacija.

A cilj je, prema rečima rukovodioca INDOK centra, da se jednog dana cela zbirka, koja se nalazi na analognim formatima, prebaci u digitalni fond kako bi pristup sadržajima bio skoro trenutan. Do tada, prema preporuci uprave Programskog arhiva, izdvajamo deset zapisa, koji su obeležili istoriju televizije.

Prvi Dnevnik (Mića Orlović) i najava prvog Dnevnika (Olga Nađ)

U arhivi, nažalost, ne postoji sačuvan kompletan prvi emitovani Dnevnik, koji je pre više od 50 godina vodio Miloje Mića Orlović, ali je zato Programski arhiv RTS uspeo da sačuva brojne fotografije toga šta se dešavalo iza i ispred kamera na snimanju prvog Dnevnika. Od zaborava je sačuvana i najava prvog Dnevnika, koju je tog 23. avgusta 1958. godine snimila spikerka Olga Nađ, kao i prvi najavni telop - Meštrovićev Pobednik sa Kalemegdana, koji se na ekranu pojavio tačno u 8.50 časova.

Prvi samit nesvrstanih 1961. godine

Istorijski događaj, snimak prve konferencije šefova država i Vlada nesvrstanih zemalja, održane 1. septrembra 1961. godine, predstavlja svakako jedan od najvrednijih dokumenata arhiva. Konferenciji su prisustvovali predstavnici 25 zemalja i 40 antikolonijalnih i oslobodilačkih pokreta, koji su nakon šest dana rada usvojili dokumente o principima nesvrstavanja.

"Poletarac" / "Neven"

U revolucionarnoj dečjoj emisiji "Na slovo na slovo" Duška Radovića iz 1964. autor se prvi put obraćao deci kao ravnopravnim gledaocima i sagovornicima. Čuvena američka dečja serija "Ulica Sezam", koju smo ovde gledali sedamdesetih godina nastala je na istoj matrici. Nezaobilazno mesto među snimcima dečjeg programa svakako zauzimaju i "Neven" Timotija Džona Bajforda, svojevrsno aktuelizovanje i osavremenjivanje dela Jovana Jovanovića Zmaja, i "Poletarac" nastao prema časopisu Duška Radovića za decu.

Studentski protesti 1968/1991

Iako su studentski protesti 1968. bili zapravo refleks studentske pobune u čitavoj Evropi, kod nas su imali poseban značaj. S obzirom na to da su se odvijali u socijalističkoj zemlji, predstavljali su ozbiljan signal sistemu i pobunu protiv uspostavljene hijerarhije vrednosti. Snimci ovih pobuna bili su dugo pod izvesnim embargom. Prema rečima Milete Kečine, rukovodioca INDOK centra, bili su čak i fizički izdvojeni u depou - pod ključem, baš kao što je veći deo snimaka studentskih protesta iz 90-ih mogao da se vidi u celini tek nakon 5. oktobra 2000.

Apolo 1969.

Emisija "Kosmonauti u studiju TV Beograd" snimljena je ekskluzivno u studiju televizije Beograd, svega nekoliko meseci po istorijskom događaju. Razgovor sa kosmonautima Nilom Armstrongom, Majklom Kolinsom i Edvinom Oldrinom vodio je novinar Jovan Šćekić. Među arhivska blaga svakako spadaju i emisije Milivoja Jugina, u kojima stručni komentator RTB komentariše putanju svemirkog broda.

"Karavan"

Arhiv je bogat snimcima i fotografijama legendarne putopisne serije "Karavan" autora Milana Kovačevića. Tokom 18 godina, Kovačević je prokrstario celom Jugoslavijom, otkrivši i kamerom zabeleživši mnoge zanimljivosti (Zmijanje, Neretva I, Rovački Katuni, Prema Tari i Durmitor II).

Fest / Bitef / Ivo Andrić na Sajmu knjiga 1972.

Kosta Gavras, Lajoš Zilahi, Žak Tati, Ežen Jonesko, Pjer Karden, Mišel Pikoli, Denis Hoper, Bobi Fišer, Piter Bogdanovič, Džek Nikolson, Robert de Niro, Ingrid Bergman, Đina Lolobriđida... To su samo neka od imena čiji se ekskluzivni intervjui nalaze u arhivi zahvaljujući njihovim gostovanjima na Festu i Bitefu. Poseban raritet je snimak intervjua Lajoša Zilahija, koji je bio poznat po tome što nije podnosio novinare i nije davao intervjue. Na razgovor sa novinarkom TV Beograd Ildi Ivanji, te 1968. godine pristao je samo zato što je besprekorno govorila mađarski. Čak je na kraju razgovora otpevao jednu srpsku pesmu, koju je naučio na nekom od frontova u Prvom svetskom ratu. Među prava arhivska blaga spada i fotografija, na kojoj je uhvaćen momenat kako nobelovac Ivo Andrić razgleda ponudu na Sajmu knjiga 1972. godine.

Kampučija 1978.

Nikola Vitorović, autor emisije "Kampučija 78", bio je jedini koji je te 1978. godine uspeo iz Kambodže da se vrati sa ekskluzivnim snimcima. Naime, režim Pola Pota zatvorio je Kambodžu te godine za novinarske ekipe, a Nikolina ulaznica bila je pripadnost SFRJ pokretu nesvrstanih. Ni dan-danas nijedna televizijska stanica nema slične snimke. Na Nikolinim kadrovima prvi put su viđeni pusti gradovi, jer je Pot svo stanovništvo poslao na rad na pirinčana polja. Osim što su snimci ove emisije ušli u kultno ostvarenje Rolanda Jofea "Polja smrti", ovo je dugo bio najtraženiji i najprodavaniji program iz informativnog dela arhive TVB, koji je čak u dokumentarcu dnevnog lista "Mond" uvršten kao događaj koji je obeležio 20. vek.

"Izvinjavamo se, mnogo se izvinjavamo"

Milić Barjaktarević, poljoprivrednik i višestruki šampion u uzgajanju stoke, u životu ima sve sem ono najvažnije - ženu. Od sajma do sajma, putuje sa spremnom krštenicom u džepu, nadajući se tome da će naići na srodnu dušu, koja će pristati s njim da živi na selu. U vozu za Beograd sreće usamljenu službenicu... To je sinopsis kultne drame Soje Jovanović "Izvinjavamo se, mnogo se izvinjavamo", koja je proglašena najboljom dramom svih vremena, a u kojoj briljiraju Milena Dravić kao gradska devojka Borka i maestralni Slobodan Đurić kao seoski đilkoš - Milić Barjaktarević.

Titova sahrana

Među direktnim prenosima posebno mesto u arhivi zauzima prenos sahrane Josipa Broza Tita. Moma Martinović, reditelj sahrane, kojoj je prisustvovalo 209 delegacija iz 127 zemlje i 700.000 ljudi, prikazivao je snimke studentima u Njujorku i Norveškoj kao pokaznu vežbu kako se rade zahtevni direktni prenosi.

(Katarina Vuković / Foto: Marko Todorović)