UPOZNAJTE BEOGRAD: Ulice nazvane po istorijskim datumima (FOTO)

Osim godina i vremena, na ulicama, trgovima i mostovima Beograda dubok trag ostavila je i politika. Manir imenovanja ulica u "tonu" vladajuće politike u Srbiji postoji odavno i posle svake veće ideološke promene, građani često ostaju zbunjeni imenima ulica koja se menjaju "preko noći".

Osim po znamenitim piscima ili borcima JNA, jedan od trendova komunističkih vlasti u Beogradu bilo je i imenovanje ulica po značajnim datumima.

Ipak, odlukom Skupštine grada Beograda jednom broju ulica je vraćen stari naziv koji je važio pre dolaska komunista na vlast 1945. Međutim, ponegde na uličnim tablama, kao i u svakodnevnoj komunikaciji, još mogu da se nađu stari nazivi ulica.

Od 2004. do 2007. godine Skupština grada Beograda donela je više odluka o vraćanju starih naziva ili dodeljivanju novih naziva za još nekoliko stotina ulica.

27. MART: "BOLJE GROB NEGO ROB"

Na ovaj dan 1941. godine u Beogradu je vojnim udarom svrgnut regent princ Pavle Karađorđević, a na presto je doveden maloletni kralj Petar II Karađorđević. Istog dana zbačena je Vlada Dragiše Cvetkovića i Vlatka Mačeka i obrazovana je nova, na čijem je čelu bio general Dušan Simović.

Povod za udar bilo je potpisivanje protokola o pristupanju Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu, koje se odigralo u Beču dva dana ranije.

Na čuvenim demonstracijama u Beogradu nastala je jedna od najdiskutabilnijih krilatica u istoriji: "Bolje rat nego pakt! Bolje grob nego rob!".

Po ovom datumu zove se više ulica u Beogradu. Jedna na opštini Palilula, od Starine Novaka do Takovske, druga u Borči - od Trga oslobođenja do Valjevskih odreda, a treća u Malom Mokrom Lugu, na potezu od 20. oktobra do Narodnog fronta.

4. APRIL: STUDENTI PROTIV FAŠIZMA

U predvečerje Drugog svetskog rata, 1936. godine, održane su velike studentske demontracije protiv fašizma. U Beogradu je tada nastradao student prava Žarko Marinović. Kao uspomena na ovaj događaj u Srbiji se obeležava dan studenata. Ulica sa ovim imenom nalazi se u naselju Resnik, u blizini kružnog puta Kijevo.

4. april, u znak sećanja na velike studenstke demonstracije protiv jačanja fašizma, koje su održane 1936. godine. U studenstkim protestima u Beogradu tada je nastradao student prava Žarko Marinović.

6. APRIL: DIREKTIVA 25

Zbog toga što je Kraljevina Jugoslavija odustala od Trojnog pakta, Hitler je sazvao ratni savet, na kojem je dogovoreno da se, pored planiranog napada na Grčku, izvede i napad na Kraljevinu. To je bio način da se spreči eventualno povlačenje jugoslovenske vojske prema Grčkoj i stvaranje drugog Solunskog fronta, na način na koji se to odigralo u Prvom svetskom ratu.

Napad na Kraljevinu Jugoslaviju počeo je bombardovanjem Beograda, tokom kojeg je poginulo oko 12.ooo ljudi. Tog dana oštećena je tadašnja Državna hipotekarna banka Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca na Trgu Republike, kao i prvi beogradski oblakoder. Ovaj dan dobio je "svoju" ulicu na Zvezdari.

11. APRIL: NIČE NOVI BEOGRAD

Kada je rat već bio gotov, 1948. godine počela je izgradnja novog beogradskog naselja na levoj obali Save - Novi Beograd. Po ovom datumu zove se ulica u novobeogradskom naselju Ledine.

20. APRIL: NASTALA KOMUNISTIČKA PARTIJA JUGOSLAVIJE

Godine 1919. u Beogradu je počeo osnivački kongres Socijalističke radničke partije Jugoslavije, koja je 1920. godine, na kongresu u Vukovaru, promenila ime u Komunistička partija Jugoslavije. Po datumu osnivanja KPJ naziv nosi ulica u Železniku, u blizini Avalske i Ulice radnih akcija.

7. JUL: NEPRIZNATI PRAZNIK

Svega mesec dana posle početka Drugog svetskog rata, u Srbiji je počeo ustanak protiv nemačke okupacije, pod vođstvom Komunističke partije Jugoslavije. Valjevski komunista Živorad Žikica Jovanović Španac izveo je tog dana u selu Bela Crkva, nedaleko od Krupnja, prvu ustaničku akciju i tom prilikom ubio dva žandarma.

Naime, narednik Bogdan Lončar i kaplar Milenko Braković došli su da rasture narodni zbor, na kome je Španac držao antifašistički govor, ali ih je on obojicu pobio.

Posle oslobođenja Jugoslavije, ova akcija proglašena je za Dan ustanka naroda Srbije. Međutim, odlukom Okružnog suda u Šapcu, 2009. godine, Lončar i Braković su rehabilitovani "jer su ubijeni bez odluke suda i bez sprovedenog postupka, iz ideološko-političkih razloga, kao žrtve progona i nasilja, od strane pripadnika partizanskog pokreta, čime je povređeno njihovo pravo na život".

Ulica sedmog jula u Beogradu postoji na nekoliko lokacija: u Kaluđerici, Leštanima, Ostružnici, Velikoj Moštanici, Malom Mokrom Lugu, kao i u naselju Grocka. Ulica u centru grada, na opštini Stari grad, takođe je nosila ovo ime, ali je 1997. godine preimenovana u Kralja Petra.

29. NOVEMBAR: DRUŽE TITO, MI TI SE KUNEMO!

Prva slobodna teritorija u Drugom svetskom ratu bila je takozvana Užička republika. Međutim, isuviše slaba da bi se suprostavila fašističkom neprijatelju, ona je "pala" na ovaj dan, nakon što je ceo Radnički bataljon izginuo na brdu Kadinjača kod Užica.

Gro komunističkih vojskovođa uspelo je da se spase i dve godine kasnije, na isti ovaj dan, tokom Drugog zasedanja Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije u Jajcu, to veće konstituiše kao vrhovno zakonodavno i izvršno predstavničko telo. Takođe, te 1943. godine ustanovljen je Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije. Doneta je odluka o federativnom uređenju države, a kraljevskoj Vladi u izbeglištvu zabranjen je povratak u zemlju.

Ipak, verovatno najvažniji događaj odigrao se 29. novembra 1945. godine, kada je Ustavotvorna skupština u Beogradu ukinula monarhiju, lišavajući dinastiju Karađorđević svih prava u zemlji, i proglasila Federativnu Narodnu Republiku Jugoslaviju.

Ulica sa ovim imenom takođe postoji u nekoliko beogradskih opština, a ona najveća, koja se nalazi na Paliluli, 2004. godine promenila je naziv u Bulevar despota Stefana.

16. OKTOBAR: SLOBODNA ZVEZDARA

Oslobođenje Beograda trajalo je od 12. do 20. oktobra 1944. godine. Sprovedena u saradnji Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije i Crvene armije, ova akcija predstavlja jednu od najvažnijih na Balkanu tokom Drugog svetskog rata. U okviru nje, već u 1 ujutru 16. oktobra, 1944. godine Deseta krajiška i Deseta srpska brigada su u Malom Mokrom Lugu izbile na drum i odsekle Nemce od bolečkog pravca, gde se nalazila glavna nemačka grupacija.

Ipak, najjači otpor davala je grupa na Velikom Vračaru. Radi njihovog uništenja su izvučene neke jedinice iz grada, u kojem su vođene ulične borbe, i premeštene neke iz okolnih sela. Tako je Petnaesta sovjetska motostreljačka brigada dovedena iz Leštana u M. M. Lug, odakle je jedna njena kolona pošla u obilazni manevar preko sela Mirijeva. Na severnoj ivici sela se sastala sa dva bataljona Dvanaeste vojvođanske brigade, koja se prebacila iz Banata. Čim je završeno okruživanje Velikog Vračara, počeo je snažan napad.

Nemci su ubrzo razbijeni: delove koji su pobegli prema M. M. Lugu do večeri je uništavala Trinaesta proleterska i delovi Dvadesetprve srpske brigade, a oni koji su bežali prema Mirijevu su stradali od Dvanaeste vojvođanske i Petnaeste motostreljačke. Time su Mirijevo i Zvezdara konačno oslobođeni od Nemaca.

Posle rata, 16. oktobar će postati dan opštine Zvezdara, a i jedna ulica u Mirijevu II nazvana je po ovom datumu.

20. OKTOBAR: SLOBODAN BEOGRAD

Na ovaj dan, godine 1944. godine, jedinice Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, pod komandom generala Peka Dapčevića, i Crvene armije, pod komandom generala Vladimira Ivanoviča Ždanova, oslobodile su u Drugom svetskom ratu Beograd. Beogradskom operacijom okončana je 1.287 dana duga nemačka okupacija glavnog grada Jugoslavije. Beograd je po oslobođenju postao vojni, politički i administrativni centar i sedište Vlade nove, druge Jugoslavije.

U nekoliko beogradskih naselja postoji ulica koja nosi naziv ovog značajnog istorijskog događaja: Boleč, Borča, Kaluđerica i Leštane.

14. DECEMBAR: DEMONSTRACIJE U BEOGRADU

Na ovaj dan 1939. godine održane su velike radničko-studentske demonstracije u Beogradu, sa učešćem oko 50.000 ljudi. Policija je u želji da rasturi demonstracije upotrebila silu i otpočela sukobe s demonstrantima. Najžešći sukobi između demonstranata i policije odigrali su se u tadašnjoj Prištinskoj ulici.

Tokom demonstarcija stradalo je 10 osoba, od čega osam studenata, među kojim su: Mirko Luković, student medicine, Rajko Lalić, stolarski radnik, Bosiljka Bosa Milićević, student više komercijalne škole, Živadin Sedlan, student tehnike i dr. Godinama kasnije, ime ulice na Vračaru promenjeno je u 14. decembar.

Ipak, ni ovo ime se nije zadržalo, jer je ulica na Vračaru, na potezu od Maksima Gorkog do Mileševske, 2004. godine preimenovana u Cara Nikolaja II.

(M. Stojanović)