Ko su bile đakonise i da li će opet žene biti u službi Crkve?

Đakonise su u hrišćanskoj crkvi postojale još od apostolskog vremena. Fiva u Kenhreji je bila prva koju je Sveti Pavle nazvao đakonisom. Pre velikog raskola, kada se hrišćanstvo podelilo na rimokatoličku i pravoslavnu crkvu, đakonise su imale značajnu ulogu.

Naziv ''đakonisa'' umesto ''đakon'', pojavljuje se prvi put u kanonu 19. Nikejskog sabora, 325 godine, koji takođe pominje hirotoniju đakonisa koja se vršila polaganjem ruku na njih.

Tokom vekova pod vizantijskom vladavinom, službu đakonisa pominju mnogi crkveni  istoričari. Đakonise se pominju u hagiološkim tekstovima, na vaseljenskim i pomesnim saborima, u vizantijskom zakonodavstvu (posebno u Justinijanovom), na hrišćanskim nadgrobnim spomenicima, u liturgijskim i obrednim knjigama itd.

Svi ovi izvori potvrđuju da je služba đakonisa bila živa u hrišćanskoj crkvi sve do kraja vizantijske ere. Car Konstantin Porfirogenit (10. vek) kaže da je Crkva Svete Sofije u Carigradu u njegovo vreme još uvek imala đakonise.

Služba đakonisa i dalje opstaje u pojedinim grčkim manastirima, u kojima se monahinje rukopolažu za đakonise. Danas se u grčkoj crkvi čine napori da se obnovi i oživi služba đakonisa po ugledu na ranu crkvu.

KAKO SU BIRANE ĐAKONISE

U ranim hrišćanskim vremenima i za vreme vizantijske ere grčke đakonise su birane ''pažljivim ispitivanjem". Od samog početka, pored izvesnih udovica, udovica sa decom ili posebno posvećenih devica, kao i udate žene koje žive u celibatu, a naročito žene episkopa, postajale su đakonise.

Ako vam je čudno kako su episkopi imali žene, Telegraf će se ovom temom baviti u narednom tekstu vezanom za crkvenu istoriju.

U kasnijem periodu Vizantije određene istaknute monahinje su takođe bile rukopolagane za đakonise. U početku su žene mogle postati đakonise tek kada bi navršile 60 godina. Kasnije je ovo starosno ograničenje spušteno na pedeset, a zatim na četrdeset godina, odredom Halkidonskog sabora.

Đakonise je birao episkop i posvećivao ih za njihovu službu molitvom i polaganjem ruku. Njihovo rukopolaganje (hirotonija) bilo je liturgijski obred, vrlo sličan rukopolaganju đakona. U ''Apostolskim pravilima'' određeno je da ''će episkop položiti svoje ruke u prisustvu prezvitera, đakona i đakonisa i izgovoriće sledeću molitvu:

"Večni Bože, Oče Gospoda našeg Isusa Hrista, Ti koji si ispunio Mariju, Devoru i Anu Duhom Svetim i koji nisi smatrao nedostojnim da sam Sin Tvoj bude rođen od žene; Ti koji si izabrao žene da čuvaju vrata Tvoje skinije i da budu stražari u Tvom svetom hramu: Pogledaj ovu sluškinju Tvoju, onu koja će biti rukopoložena za službu Tebi . Daruj joj Duha Svetoga i očisti je od svih nečistota tela i uma, da može vredno izvršavati delo koje joj je povereno na slavu Tebi i hvalu Tvom Hristu, koji se sa Tobom i Duhom Svetim poštuje i slavi u vekove vekova. Amin.''

KAKAV JE BIO STATUS ĐAKONISA U CRKVI?

One su nesumnjivo bile smatrane sveštenstvom i od strane vizantijske crkve i u zakonodavstvu vizantijskog carstva.

 Iako su đakonise smatrane za sveštenstvo, one su bile jedna posebna kategorija. Nije postojalo drugo žensko sveštenstvo ni višeg niti nižeg statusa.

Đakonise su bile jedina kategorija ženskog sveštenstva u Crkvi. Njihov položaj u jerarhiji bio je odmah ispod položaja đakona, između đakona i pomoćnika đakona. Dakle, one su bile jedna grana đakonske službe sa naročitom odgovornošću za službu među ženama.

Rukopoložene đakonise nisu mogle da se udaju. Njihovo rukopolaganje značilo je da sebe obećavaju, zavetuju na doživotnu bezbračnost. Svako ko je prekršio ovo obećanje bio je strogo kažnjen po carskom zakonodavstvu.

Prema tome, služba đakonisa bila je potpuno i direktno vezana za Crkvu i parohijane. One nisu bile obavezne da žive u zajedničkim domovima, kao što je slučaj kod protestantskih domova za đakonise, niti unutar nekog reda koji bi bio nalik na rimokatoličke redove.

Đakonise su u grčkom pravoslavlju bile pod neposrednom jurisdikcijom episkopa i bile su na raspolaganju Crkvi. Živele su u kućama pri crkvama ili u ženskim manastirima koji su bili u okviru parohija ili u crkvenim domovima za neudate žene koji su bili slični savremenim protestantskim domovima za đakonise ili pak sa svojom rodbinom.

Kao i druge kategorije sveštenstva, đakonise su od Crkve primale potrebna sredstva za svoje izdržavanje, obrazovanje i obučavanje. Sama Crkva je obezbeđivala sredstva za njihov opstanak i starala se da imaju dobre uslove života. Pored toga, one su primale i deo od darova koje su članovi Crkve davali za Crkvu i sveštenstvo.

Služba đakonisa je bila veoma cenjena u Grčkoj pravoslavnoj crkvi. Veliki broj obrazovanih žena (udovica, devojaka i udatih žena) želelo je da postanu đakonise, kako bi mogle da svoje živote posvete službi Bogu i đakonstvu u Crkvi.

U Grčkoj pravoslavnoj crkvi proslavljaju se đakonise povezane sa Sv. Jovanom Zlatoustim: Olimpija, Silvina, Prokla, Amprukla, Savinijana, Jelisantija, Martirija i Paladija.

Podjednako su čuvene đakonise Makrina (sestra Sv. Vasilija Velikog), njena prijateljica Lampadija; ćerke Terentija Samosatskog (povezane sa Sv. Vasilijem); Kelerina i Kasijana, koje su bile povezane sa Teodoritom; Agalizisa sa ostrva Melos; Atanasija iz Delfa.

DUŽNOSTI ĐAKONISA

Socijalni rad koji su obavljale grčke pravoslavne đakonise bio je veoma značajan. One su bile na raspolaganju bolesnima, starima, deci i svima onima kojima je bilo potrebno obrazovanje i nega, naročito među članovima svojih pomesnih crkava -  Njihov posao je bio vrlo sličan poslu koji danas obavljaju parohijski radnici u Nemačkoj.

One su mnoge žene iz paganstva prevele u hrišćansku veru. Poučavale su žene koje su se pripremale za krštenje da nauče Simvol vere, kako bi mogle da odgovore na pitanja koja bi im bila postavljena prilikom krštenja.

Đakonise su takođe obavljale redovne dužnosti na bogosluženjima. One su bile zadužene za održavanje reda, pristojnosti i čistoće u prostorijama za žene. Žene su, razdvojene od muškaraca, zauzimale jednu stranu crkve, i to po sledećem rasporedu: napred đakonise (činjenica da je ovo mesto njima dodeljeno potvrđuje sve veći značaj njihove službe), zatim udovice, pa onda udate žene i na kraju neudate žene.

U Grčkoj sada postoji  napor da obnovi i oživi službu đakonisa. Tako je apostolsko đakonstvo Grčke crkve (Apostolic Diakonia of the Church of Greece) u Atini osnovalo Fakultet za đakonise i socijalne radnice

Svrha ovog fakulteta je da osposobi đakonise i socijalne radnice u grčkoj crkvi za neposrednu pomoć sveštenicima u izvršavanju njihovog pastirskog parohijskog rada i da preduzimaju socijalno staranje u saglasnosti sa pravoslavnom crkvom.

Do danas je obučeno 45 đakonisa, ali deluju kao đakonise laici u parohijama atinske arhiepiskopije. Nisu još uvek rukopoložene i ne nose posebne odežde.

(M.Babić)